O Shintō słów kilka

Ciała zmarłych są wycieńczone do tego stopnia, że stają się eteryczne, gazowe, plazmatyczne, czyli osiągają konsystencję duchową, tak że są już zdolne przenikać materię grubą, nie wycieńczoną; i dochodzą do takiej nieważkości, zwiewności, że mechanicznie wznoszą się coraz wyżej i w ten sposób opuszczają teren podziemia, przenosząc się na poziom wyższy, choć nadal ziemski, jako duchy czyste, wyzwolone od ziemskich przywiązań, narowów i pseudowartości, tak że pod względem etycznym są bliskie wolnym wszystkich trosk bogom nieba. Prawdopodobnie nie wzniosą się poza sferę ziemską, gdyż nie mogą się pozbyć pewnych złogów materialności ziemskiej, a przede wszystkim swego zakorzenienia w rodzie (żadne zabiegi czyśćcowe im tego nie odbierają!). Najważniejszym więc dla nich punktem oparcia stają się szczyty gór, na zboczach których zostali pochowani, i stąd błogosławią swojemu rodowi i jego posiadłością.

-W. Kotański, Dziedzictwo japońskich bogów. Uranokracja

 

 

  

Image by brgfx on Freepik

 

    

 Shintō to obok buddyzmu druga największa religia w Japonii, którą wyznaje prawie 50% Japończyków. Shintō – z jap. „droga bogów”;
shin – oznacza boga/bogów, natomiast tō – drogę, ale także sposób postępowania, filozofię i religię. Shintōizm jest wierzeniem pierwotnym, opartym na animizmie a sama jego nazwa została wprowadzona dopiero w VI wieku n.e., wtedy gdy do kraju zawitał także buddyzm. Wcześniej wszystkie obrzędy czy rytuały nie miały jednolitej formy, ale istniały od dawien dawna. Ponadto Shintō nie posiadało nigdy swojego założyciela czy twórcy, gdyż należy do religii naturalnych. Przez długi czas, bo aż do VIII wieku, nie spisywano żadnych ksiąg powiązanych z obrzędami czy mitologią shintoistyczną. Pierwszymi dziełami były księgi Kojiki czyli Księga dawnych wydarzeń oraz Nihonshoki – Kronika japońska. Spisano w nich głównie mity, obrzędy, modlitwy i zaklęcia, które wcześniej przekazywanie były tylko w formie mówionej. 

Na czym opiera się Shintō? 

    Shintō jest systemem politeistycznym, posiadającym naprawdę ogromną liczbę bóstw. Animizm jest podstawą tej religii – wszystko co nas otacza może mieć w sobie cząstkę Kami (神) – ducha, bóstwa. Istoty, które uznawane są za Kami traktuje się jako „nadrzędne” . Posiadają one ponadprzeciętną moc, przez co wierzący otaczają je czcią i podziwem. Kami mają swoje rangi, istnieją więc duchy niższego szczebla i coraz wyższych. Pomniejsze bożki mogą odnosić się do elementów krajobrazu czy rzeczy np. drzew, trawy czy strumyka. Bóstwa wyższych rang mają już istotniejsze znaczenie i często konkretną funkcję (np. Amaterasu – bogini słońca, główne bóstwo Shintō). Duchy czy bóstwa shintō przybierają postać rzeczy, które otaczają ludzi, przez co jest się przez nich otoczonym praktycznie zawsze. Religia shinto jest bardzo różna od naszej, nie mówi w jaki sposób żyć, nie ma zakazów czy nakazów. Nie obowiązuje żadna forma nauczania, oparta jest jedynie na tradycji zakorzenionej w ludziach. Shintōizm nie zakłada, że istnieją osoby doskonałe, nie przekazuje też co jest uważane za dobre a co za złe. Sami wyznawcy żyją jednak w przekonaniu o „wewnętrznej czystości” serca, zgodnie z którym sami określają co jest słuszne. Dla shintōisty najważniejszym obowiązkiem jest modlitwa, nie jest ona jednak tak sprecyzowana jak w innych religiach. To jak będzie  wyglądać i ile będzie trwać zależy tylko i wyłącznie od nas samych. Nie ma też z góry wyznaczonego czasu czy dat, kiedy należy zjawiać się w świątyni, by się pomodlić. Należy jednak przestrzegać zasad czystości w świątyni – zakłada to czystość rytualną, polegającą na symbolicznej ablucji. Ogólnie wstępując w progi świątynne powinno się być czystym w sensie rytualnym a także materialnym. Osoba mająca kontakt ze śmiercią, chorobą lub krwią nie powinna znajdować się w miejscu świętym, gdyż jest skalana. 

 

Źródło: https://blog.sakura.co/blog/shinto-religion-in-japan/

Święte miejsca 

    Shintō W religii Shintō miejscem kultu jest Jinja (jap.神社, chram shintoistyczny). By jednak wejść na teren świątyni, należy najpierw przejść przez bramę tori, która oddziela sferę sacrum od profanum. Tradycyjne chramy budowane są z drewna, bez użycia gwoździ. Każde takie święte miejsce składa się z głównej sali, gdzie znajduje się zakryte ciało bóstwa. Jest tam też sala modlitewna, gdzie wierni przychodzą, modlą się i składają ofiary z wina ryżowego i pokarmów. Dla wyznawców Shintō ważne jest oczyszczanie ciała, więc w każdym chramie znajduje się także studnia służąca do tego. Obszar sacrum zaczyna się, tam gdzie powywieszane są papierowe wstążki shide pozaginane w zygzaki. Mają one funkcję ochronną i mają usuwać wszelkie brudy z otoczenia śwątyni. Każda świątynia posiada swojego opiekuna - kapłana, nazywanego kannushi a także kapłanki miko, które pełnią dodatkowe funkcje. W świątyniach odbywają się różnego rodzaju festiwale (matsuri) a także obrzędy. Do najbardziej znanych rytuałów należą m.in. Shichi-go-san (chłopcy w wieku pięciu lat oraz dziewczynki w wieku trzech i siedmiu, odwiedzają chram by podziękować za ochronę kami i modlą się o dalsze zdrowie), Seijin-shiki (ceremonia osiągnięcia pełnoletności po ukończeniu 20 roku życia), czy ceremonie ślubne. 

 

Źródło: https://www.grunge.com/758370/the-japanese-pantheon-of-gods-explained/

Mitologia

    Shintō Jak wspominałam wcześniej, w religii Shintō bóstwa mogą być wszystkim co nas otacza, zarówno elementami przyrodniczymi, zwierzętami oraz przedmiotami. Według mitologii z pramaterii powstały trzy najstarsze bóstwa: Amenominakanushi (jap. 天之御中主 神) – Bóg Rządzący Centrum Niebios, Takamimusubi (jap. 高御産巣日神; 高皇産霊神) - Najwyższa Święta Moc Życiodajna oraz Kamimusubi (jap. 神産巣日神) - Boska Moc Życiodajna. Z nich następnie zrodziło się osiem par bóstw a najmłodsza z nich Izanagi i Izanami dali życie grupie japońskich bóstw oraz stworzyli świat (osiem japońskich wysp). Powoli zapełniali go górami, rzekami, roślinnością, aż powstał bóg ognia Homusubi, przez którego została śmiertelnie poparzona przy porodzie Izanami. Izanagi w rozpaczy porąbał dziecko na kawałki. Potem próbował jeszcze odzyskać żonę z zaświatów, niestety nie udało mu się to. Po powrocie z krainy ciemności Izanagi obmył się w morzu a z rzeczy, które miał przy sobie powstały duchy broniące i reprezentujące godne warunki oczyszczenia. Wtedy wydał na świat także trzy najważniejsze bóstwa japońskie. Gdy obmywał oczy powstali bogini słońca – Amaterasu oraz bóg księżyca Tsukuyomi, a gdy wydmuchiwał nos – zjawił się ostatni z trójki – Susanoo. Po oddaniu władzy nad światem w ręce Amaterasu, Izanagi odszedł. 

https://fineartamerica.com/featured/samurai-harakiri-
seppuku-japan-ninja-shinobi-gift-thomas-larch.html?product=art-print

 

Śmierć w Shintō

     W Shintō śmierć jest źródłem największego skalania. Śmierć i umieranie stanowią zupełną opozycję do wierzeń opierających się na kulcie życia i żywotności. Śmierć jako forma nieczystości uchodzi za temat tabu. Kontakt z osobą zmarłą budzi nie tylko lęk przed rytualnym zanieczyszczeniem, ale również strach przed złowrogimi duchami, które mogły zostać uwolnione w chwili zgonu.. W czasach starożytnych sposobem na uniknięcie skazy było odseparowanie konającego w odludnym miejscu, aby tam umarł i uległ rozkładowi, czyli samooczyszczeniu.W tradycji Shintō zjawisko śmierci zostało przedstawione w legendzie o Izanami i Izanagim. Była to pierwsza para bóstw, która wykreowała świat i powołała go do życia. Bogini  Izanami przy narodzinach boga ognia zmarła. Jego gorący ciężar odebrał jej życie. Śmierć bogini wszechświata była uznawana za nieczystą, dlatego została zmuszona udać się do Krainy Ciemności, znanej jako Yomi no Kuni. Jej małżonek próbował ją sprowadzić z powrotem do świata żywych, jednakże zobaczywszy jej zmienione oblicze (bladą cerę i skórę trawioną przez robactwo) postanowił uciec, co wywołało gniew jego dawnej żony. Wejście do świata umarłych zasłonił głazem.  Izanami obiecała, że dopóki jej małżonek nie wróci, każdego dnia zabierze tysiąc istnień do swojej domeny, na co Izanagi odparł, że dzięki swojej mocy będzie mógł codziennie powoływać do życia tysiąc pięćset nowych ludzi. Ta małżeńska sprzeczka sprawiła, że śmierć zaczęła panować na świecie, a od tamtej chwili Izanami nazwano Yomotsuōkami, czyli Wielką Boginią Krainy Ciemności. 

    Dość specyficznym tematem jest popełnienie samobójstwa, które co prawda jest w Shintō  akceptowalne, ale jedynie pod warunkiem, że jest ono aktem ofiarnym. Szczególnym rodzajem odebrania sobie życia jest zwyczaj seppuku, polegający na rozcinaniu brzucha sztyletem (inaczej zwane harakiri). Wykonuje się go by uchronić honor. Inaczej jednak jest z samobójstwem zwykłym, gdyż to jest uznawane za działanie wbrew naturze, co jest złe. Wiara w pośmiertny powrót człowieka do natury oraz przekonanie o otrzymaniu daru życia od przodków może stanowić czynnik skutkujący niską liczbą samobójstw w Japonii.

Kult cesarzy

     Od dawien dawna aż do mniej więcej lat czterdziestych XX wieku bogowie kami byli uznawani za przodków cesarzy. Często stawali się najważniejszymi kapłanami i to oni poprzez specjalne obrzędy sprawiali, by bogowie zapewniali urodzaj ryżu. W okresie Meiji (1868 – 1912) Shintō przekształciło się na krótki czas w religię państwową. Był to kult skierowany głównie właśnie w stronę cesarza, uwielbienie broni oraz wojowników. Religia zapewniała wtedy władcy boski status a wszelkie rytuały dążyły do nacjonalizacji państwa. Młodym Japończykom wtedy już w szkołach wpajano czysto ideologiczne i nacjonalistyczne myślenie a z bibliotek zaczęto usuwać zagraniczne dzieła, by przypadkiem nie zaćmiły tego konceptu. Ludzie byli na tyle oddani i lojalni cesarzowi-bóstwu oraz zwycięstwo było dla nich na tyle ważne, że nie potrafili kapitulować, gdyż uznawali to za coś gorszego od śmierci. Możliwe, że przez to właśnie powstały samobójcze jednostki kamikaze (jap. 神風 – „boski wiatr”). Dopiero w 1945 roku po klęsce Japonii w II wojnie światowej ideologiczna religia narodowa straciła swoją magiczną otoczkę a Japończycy przestali w to wszystko tak dogłębnie wierzyć. Cesarz Haruhito zrzekł się swojej boskości publicznie, przez co możliwe, że upadł jeden z największych dogmatów tej religii. Dziś Shintō dalej funkcjonuje w Kraju Kwitnącej Wiśni, wedle pierwotnych zasad i koegzystuje razem z drugą religią – buddyzmem. 

Słowo ode mnie o Shintō

     Prawie przez całe swoje życie interesuję się kulturą, kuchnią i animacją japońską. Sam fakt, że ich sposób bycia, święta i ubiór (zwłaszcza yukata i kimono jako odświętne stroje) potrafią być od naszego – europejskiego stylu życia tak różne, co mnie naprawdę fascynuje. Z samą religią Shintō miałam pierwszy kontakt poprzez anime i mangę. Dzięki nim zapoznałam się z niektórymi bóstwami japońskimi czy legendami miejskimi dotyczącymi yōkai, obake czy innych pomniejszych stworów. Najczęściej oczywiście wspominane były najważniejsi bogowie (Amaterasu, Susanoo), które nie zawsze były przedstawiane w formie bóstwa – czasami użyczały samą nazwę zaklęciom czy broniom. Jeszcze w czasach szkoły podstawowej natknęłam się na anime „Naruto”, gdzie bohaterowie mają niektóre umiejętności (jutsu) nazwane właśnie na cześć bogów. Najbardziej jednak urzekło mnie przedstawienie mitologii i religii japońskiej w grze „Ōkami”, która urozmaicała mi chwile wolne mniej więcej dziesięć lat temu. Główną postacią był biały wilk – Amaterasu, który był wcieleniem bogini o właśnie takim imieniu. W trakcie rozgrywki poznawało się też innych ważniejszych bogów japońskich a także zwierzęta z chińskiego znaku zodiaku. Uważam mitologię i religię japońską za bardzo interesującą i zdecydowanie inną od tej do której jesteśmy przyzwyczajeni w Polsce. Moim zdaniem podejście do religii, które posiadają aktualnie Japończycy jest takim, jakie ja chciałabym przeżywać, będąc osobą wierzącą. 

 

 Źródła:

•  https://www.tolerancja.pl/?shinto,148 
• https://www.gurupodrozy.pl/podroze-ucza/roznica-miedzy-shinto-a-buddyzmem/ 
• https://histmag.org/Podazajac-droga-bostw-shintoizm-w-kulturze-i-historii-Japonii 
• 18619https://bemvoyage.pl/shinto-i-buddyzm-religie-w-japonii/ 
• Wiesław M. Macek,  O religii i kapłaństwie shinto